Wat te doen bij overlijden?

Het verlies van een dierbare is een van de ingrijpendste momenten in het leven. Te midden van verdriet en verwarring moeten vaak plotseling allerlei praktische beslissingen worden genomen. Dit kan overweldigend aanvoelen, vooral wanneer emoties hoog oplopen en tijdsdruk lijkt te bestaan. Het is volkomen normaal dat u zich onzeker voelt over wat eerst moet gebeuren, welke stappen verplicht zijn en welke keuzes u zelf kunt maken.

In Nederland zijn er duidelijke wettelijke procedures en richtlijnen die nabestaanden helpen bij het afhandelen van een overlijden. Van het bellen van de huisarts tot het regelen van de uitvaart en het afhandelen van administratieve zaken: alles verloopt volgens vaste regels, maar er is ook ruimte om op een persoonlijke manier afscheid te nemen. Deze informatie is bedoeld om u stapsgewijs en overzichtelijk door dit proces heen te leiden. Zo kunt u, ondanks de emotionele impact, rustig en bewust keuzes maken.

Het kan geruststellend zijn om te weten dat het niet nodig is alles in één keer te regelen. Veel stappen kunnen in uw eigen tempo worden genomen, en professionele ondersteuning via uitvaartondernemers, rouwbegeleiders of andere instanties staat altijd tot uw beschikking. Daarnaast is er aandacht voor manieren om de overledene waardig thuis op te baren, culturele en religieuze wensen te respecteren, en administratieve verplichtingen correct af te handelen.

Deze complete checklist is een hulpmiddel, geen verplicht schema. Het doel is dat u als nabestaande meer overzicht en rust ervaart, zodat u zich kunt concentreren op het afscheid nemen en het rouwproces. Neem de tijd, wees zacht voor uzelf en weet dat er altijd hulp beschikbaar is. Onderstaand stappenplan begeleidt u vanaf het eerste moment na overlijden tot de afhandeling van alle praktische en administratieve zaken.

Stap 1: Arts of huisartsenpost bellen – de officiële schouw

Wanneer iemand thuis of in een zorginstelling overlijdt, bel altijd direct de huisarts of huisartsenpost. De Wet op de lijkbezorging (nog steeds van kracht in 2025) vereist dat een arts of gemeentelijke lijkschouwer een lijkschouwing uitvoert en vaststelt dat sprake is van een natuurlijke dood. Pas daarna worden de officiële formulieren afgegeven die nodig zijn voor vervoer en uitvaart.

• A-formulier: verklaring van overlijden (doodsoorzaak)
• B-formulier: verlof tot vervoer en bezorging

Zonder deze formulieren mag het lichaam niet worden vervoerd. Bij een vermoeden van niet-natuurlijk overlijden is toestemming van de officier van justitie nodig (artikel 76 Wlb). Professionele uitvaartondernemers wachten altijd tot de A- en B-formulieren zijn afgegeven. Vervoer zonder deze papieren kan strafbaar zijn (artikel 80 Wlb).

Overlijden in ziekenhuis of zorginstelling: Daar regelt de instelling meestal de schouw en tijdelijke koeling. Nabestaanden hebben daardoor vaak meer tijd om rustig beslissingen te nemen over de uitvaart.

Stap 2: Koeling van het lichaam en thanatopraxie

Het lichaam moet zo snel mogelijk gekoeld worden om de staat te behouden. Dit kan via een koelplaat of koelruimte. Thuisopbaring blijft mogelijk, maar er zijn enkele belangrijke updates:

• Ramen mogen open, maar alleen met horren zodat vliegen buiten blijven. Vliegen kunnen kilometers ver overlijden ruiken en eitjes leggen.
• Vermijd directe toepassing van parfum of deodorant op het lichaam.
• Thanatopraxie (lichte balseming): Sinds 1 september 2025 mag thanatopraxie niet meer thuis worden uitgevoerd vanwege formaldehyde en ventilatie-eisen. Het moet in een professionele ruimte gebeuren. Na behandeling kan thuisopbaring alsnog plaatsvinden zonder koeling, indien gewenst. Lees hier hoe balseming werkt en wat het inhoudt.
• Neem de tijd: haast is niet nodig, maar houd rekening dat het lichaam na enkele dagen sneller verandert.
• Als de overledene orgaandonor is, gaat het lichaam direct naar koeling in een professionele ruimte voor donatie; daarna kan thuisopbaring weer.

Stap 3: Contact met nabestaanden en uitvaartondernemer

Bespreek rustig met familie hoe de uitvaart georganiseerd wordt. U kunt een uitvaartondernemer inschakelen of alles zelf regelen:

• Keuze voor thuisopbaring, uitvaartcentrum of 24-uurskamer meer over thuis opbaren
• Crematie of begrafenis
• Religieuze of culturele wensen
• Rituelen, muziek, toespraken, persoonlijke items
• Neem de tijd en handel rustig; het is normaal om niet alles in één keer te regelen

Stap 4: Verzorging van het lichaam

Volledige verzorging (wassen, aankleden) vindt idealiter pas plaats na de schouw, maar lichte aanpassingen mogen direct. Voor uitleg en tips over thuis opbaren, zie RouwUitvaart – Thuis opbaren.

• Opfrissen mag, maar direct wassen kan huidvet verwijderen waardoor het lichaam sneller ontbindt.
• Handdoekrol om mond te sluiten is een veelgemaakte fout. Liever een losse handdoek over de mond leggen indien gewenst voor zicht, nooit een harde rol.
• Sieraden en persoonlijke items zorgvuldig verwijderen en bewaren.

Stap 5: Aangifte overlijden bij de gemeente

Doe aangifte bij de burgerlijke stand van de gemeente waar het overlijden plaatsvond, met de A- en B-formulieren. Ontvang direct de akte van overlijden en het verlof tot begraven/cremeren – dit is essentieel voor alle verdere stappen. U kunt dit persoonlijk of via een gemachtigde familielid doen binnen 36 uur tot maximaal 6 werkdagen.

Stap 6: Keuze en reservering van uitvaartvorm en locatie

Beslis over begrafenis, crematie of natuurbegrafenis. Reserveer graf of crematorium tijdslot, check lokale regels en kosten:

• Begrafenis: contacteer de gemeente of begraafplaatsbeheerder. Kosten graf: €500-2000 algemeen, particulier >€2000 voor eeuwigdurend.
• Crematie: bel crematoria, kies stille crematie (€500-800) of met plechtigheid (€1000-2000). Reserveer datum/tijd.
• Alternatieve locaties: bos, boerderij, dorpshuis – altijd toestemming eigenaar en gemeente.

Stap 7: Verzorging, opbaring en vervoer

Bij thuisopbaring: huur eventueel draagbare koelplaat (€50-100/dag). Nodig familie uit voor bezoek en shifts. Alternatief: 24-uurskamer in uitvaartcentrum (€200-400). Vervoer: gebruik geschikt voertuig met vlakke laadvloer, houd het lichaam gekoeld. Regel dragers voor tillen.

Stap 8: Voorbereiding ceremonie, rouwkaarten en administratie

• Rouwdrukwerk: online tools (€1-2/stuk) of krant (€100-300), digitaal verzenden kan kosten besparen.
• Ceremonie: sprekers, muziek (check Buma/Stemra-licentie), decoratie, bloemen, catering (€10-20 pp).
• Persoonlijke rituelen: boom planten, videoboodschap, alternatieve locatie.
• Maak een draaiboek met tijdschema voor dag van uitvaart.

Stap 9: Nazorg en administratie

• Dankbetuigingen versturen (zelfgemaakt of digitaal).
• As afhandelen bij crematie: thuis bewaren, verstrooien met vergunning of columbarium.
• Abonnementen opzeggen, instanties informeren (belasting, pensioen), erfenis via notaris regelen indien testament aanwezig.
• Checklist-apps of notities gebruiken voor overzicht.

Veelgestelde vragen (FAQ)

Mag ik het lichaam direct wassen?

Opfrissen mag, maar volledig wassen pas na schouw. Gebruik milde producten en wees voorzichtig.

Mag ik een handdoekrol gebruiken om de mond te sluiten?

Liever niet, stijfheid kan ontstaan en later reinigen bemoeilijkt. Gebruik losse handdoek over mond indien nodig.

Wanneer mag het lichaam worden vervoerd?

Pas na afgifte van A- en B-formulieren. Bij vermoeden van niet-natuurlijk overlijden toestemming officier van justitie nodig.

Kan ik een uitvaart volledig zelf regelen?

Ja, volledig toegestaan in Nederland zolang wettelijke eisen worden gevolgd. Bekijk alle stappen hierboven en overweeg gedeeltelijke hulp bij complexiteit.

Hoe lang kan een lichaam thuis blijven?

Maximaal 6 werkdagen, mits goed gekoeld of behandeld met thanatopraxie in professionele ruimte. Thuisopbaring vrijwel altijd mogelijk.

Extra tips voor nabestaanden

Conclusie

Zelf een uitvaart regelen in Nederland is volledig toegestaan. Met dit uitgebreide stappenplan, aandacht voor wettelijke kaders, praktische tips en extra ondersteuning kunt u een persoonlijk, waardig en veilig afscheid organiseren. Neem de tijd, gebruik hulpmiddelen en interne links op RouwUitvaart.nl voor meer informatie over specifieke onderwerpen zoals thuis opbaren en balseming.